کد مطلب:34059 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:149

از عزالدین عبدالحمید بن هبه الله ابن ابی الحدید معتزلی مداینی. وی در اول ذی حجه ی سال 586 هجری در مداین دیده به جهان گشود و در آنجا رشد نمود و جوانی خویش را سپری كرد. در این دوران در محضر بزرگان علم حاضر شد و به تحصیل علوم پرداخت و به معتزله گرایش یافت. ابن ابی الحدید آرای معتزله ی بصره و بغداد را فراگرفت و خود متكلمی صاحبنظر و برجسته گردید. پس از انقضای جوانی، عازم بغداد شد و در آنجا كمالات خویش را افزود و در ابواب مختلف علوم غور نمود. وی مورد توجه دستگاه خلافت عباسی قرار گرفت و مشاغل مختلفی را عهده دار شد. نخست دبیر دارالتشریفات گردید و آنگاه به دبیری دیوان خ لافت و سپس به عنوان ناظر بیمارستان و سرانجام به سرپرستی كتابخانه های بغداد منصوب گردید و در تمام این دوران در حال طی مدارج كمال و مورد توجه و اكرام و دارای منزلتی عظیم بود. ابن ابی الحدید در زمینه های گوناگون علوم سر آمد بود و در تاریخ اسلام كه نظیر می نمود. وی در سال 656 هجری

[صفحه 375]

در بغداد درگذشت. ابن ابی الحدید معتزلی آثار و تالیفاتی كثیر و متنوع داشته است، از جمله: الاعتبار، انتقاد المستصفی، الحواشی علی كتاب المفصل فی النحو، شرح المحصل للامام فخر الدین الرازی، شرح مشكلات الغرر، دیوان شعر، شرح الیاقوت، العبقری الحسان، الفلك الدائر علی الملك السائر، القصائد السبع العلویات، المستنصریات، نظم فصیح ثعلب، نقض المحصول فی علم الاصول و الوشاح الذهبی فی العلم الادبی.[1].

ارزنده ترین اثر ابنابی الحدید، شرح نهج البلاغه اوست كه آن را در مدت چهار سال و هشت ماه و بهتعبیر خودش معادل مدت حكومت امیرمومنان علی (ع) با الطاف الهی و عنایات آسمانی به پایان برده است.[2] وی در مقدمه ای كه بر این شرح نوشته، درباره ی سبك خود یاداور شده است كه ابتداد به شر مشكلات لغوی و بیان معانی عبارات نهج البلاغه قناعت كرده، ولی پس از آنكه نیكو اندیشیده، این را به هیچ وجه كافی نیافته و روشی دیگر را برگزیده است كه در آن هم به مباحث لغوی و بیان معانی و توضیح مشكلات صرفی و نحوی پرداخته و در هر مورد شواهد و امثالی را ذكر نموده است و هم مباحث تاریخی هر فصل را شرح كردهاست و همچنین اشاراتی به دقایق علم توحید و عدل كرده است و از ظرایف و دقایق و رموزی بسیار پرده برداشتهاست و هر جا نیاز بوده این شرح را با مواعظ و حكمتها و آداب اخلاق و مباحث فقهی توضیح داده است.[3] البته محور اصلی در این شرح مباحث تاریخی است.

ابن ابی الحدید در شرح خود از مهمترین و بهترین منابع شیعه و سنی بهره گرفته است و از این رو شرح وی دائره المعارفی از ادب، كلام، فقه، اخلاق، انساب و تاریخ صدر اسلام است.[4] و در نوع خود اثری بی نظیر است.

صفحه 375.

1. فوات الوفیات، ج 2، صص 262 -259، روضات الجنات، ج 5، صص 21 -19، محمد علی مدرس، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالكنیه او اللقلب، چاپ دوم، كتابفروشی خیام، ج 7، صص 336 -333، شرح ابن ابی الحدید، ج 1، مقدمه محمد ابوالفضل ابراهیم صص 19 -13، جلوه ی تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ترجمه و تحشیه محمود مهدوی دامغانی،چاپ اول، نشرنی، 1374 -1367، ش. ج 1، مقدمه ی مترجم، صص هفت تا دوازده و نیز ن. ك: مصادر نهج البلاغه، ج 1، صص 221 - 211.
2. شرح ابن ابی الحدید، ج 20، ص 349.
3. همان، ج 1، ص 4.
4. جلوه ی تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدی، ج 1، مقدمه مترجم، صص پانزده و هفده.